Pasjonaci ze Słupskiego Stowarzyszenia Eksploracyjno-Historycznego «Gryf» uporządkowali stary poniemiecki cmentarz w Żelazie w gminie Smołdzino. Dokonano też kilku ciekawych odkryć.

Porządkowanie cmentarza w Żelazie do najnowsza akcja Słupskiego Stowarzyszenia Eksploracyjno-Historycznego «Gryf». Jej członkowie pracowali tam w poprzedni weekend, miniony tydzień oraz ostatni weekend. Do akcji włączyli się również lokalna społeczność, członkowie OSP. Pomógł także wójt gminy Arkadiusz Walach.

Jak informuje Stowarzyszenie „Gryf”, w trakcie prac ujawniono ciekawe znaleziska: depozyty, kilkadziesiąt żeliwnych krzyży i ponad pięćdziesiąt nazwisk dawnych mieszkańców, którzy odzyskali pamięć.

M.in. na cmentarzu w Żelazie pochowany jest Rudolph Wilhelm Otto von Bandemer (ur. 19.06.1829, zm. 15.08.1906) — ten sam, który wystawił kamień poświęcony Otto von Bismarckowi znaleziony miesiąc temu w Słupsku.

Stoi też tam kamień upamiętniający po łacinie Moritza Karla Ernsta von Prittwitz i Gaffron (ur. 9.02.1795, zm. 21.10.1885), budowniczego twierdz w Poznaniu oraz w Koblencji i Ulm w Niemczech.

Na cmenatrzu w Żelazie pochowana jest Cordula Domicilia von Bandemer z domu Prittwitz i Gaffron (ur. 11.05.1838, zm. 08.10.1918) — malarka, żona Rudolfa von Bandemer. Jej najbardziej znanym obrazem jest portret Słowianki (chłopki) z okolic Żelaza w stroju żałobnym oraz obraz który znajduje się w ołtarzu głównym smołdzińskiego kościoła.

Znaleziono dwie tabliczki z trumien upamiętniające Marię Louisę Augustę von Bandemer (ur. 17.01.1832, zm. 29.03.1833) oraz Dorette von Bandemer z. domu von Vetheim (ur. 24.04.1835, zm. 08.07.1865).

Cmentarz w Żelazie jest najstarszym wiejskim cmentarzem w powiecie słupskim. Na mapach zaznaczony był już w XVIII wieku.

Jak czytamy w książce „Dawne cmentarze w powiecie słupskim” Krystyny Mazurkiewicz-Palacz, wydanej przez Starostwo Powiatowe w Słupsku w 2013 roku, „Cmentarz w Żelazie to duże założenie z centralnie usytuowaną kaplicą.(…) Zachowane pozostałości nagrobków ukazywały różnorodność ich form. Na cmentarzu tym zachowały się murowane fragmenty kaplicy i przylegającego do niej grobowca — znajdujące się w zachodniej kwaterze. W północno-zachodniej części znaleźć można było jeden z najstarszych nagrobków — szczególny postument z inskrypcją w języku łacińskim: „Ten, który wzniósł dla Ojczyzny mury Poznania i Ulm, to miejsce spoczynku ręką sędziwą córce przygotował 1872”.”